Edward Krokowski – poznaniak, który fotografował Skarżysko

Gdy szykowałem się do pójścia na pierwszą lekcję, wybuchła wojna. Przez pierwsze dwa tygodnie śpiewaliśmy patriotyczne piosenki z przedwojennymi nauczycielami, a potem przyszli nauczyciele niemieccy. Poznań był wcielony do Kraju Warty w III Rzeszy, a więc nauka odbywała się po niemiecku. Mieliśmy elementarz z Hitlerem na pierwszej stronie, który głaskał dzieci, z rysunkiem, który miał podpis „Hitler kocha dzieci”. Uczyliśmy się pisać gotykiem. Tak jak i moi rodzice za zaborów, pisałem na kamiennej tablicy i uczyłem się po niemiecku. Uczyliśmy się z przerwami, bo szkoły były zajmowane przez wojsko czy na potrzeby szpitala.

Niemcom nie zależało, żeby Polak był mądry, wystarczyło, jak umiał liczyć do stu. Przedmioty, jakie mieliśmy to było czytanie, pisanie, prace ręczne, rysunki i śpiew. Uczyliśmy się słówek, a o gramatyce nie było mowy. Ja lubiłem rysunki, co przydało się niewątpliwie potem w fotografii. To był może taki sygnał, że widzę świat po innemu.

Dzieciństwa nie było. Było biedne, głośne i zastraszone. Rodzice pracowali i starsza siostra też, ponieważ był obowiązek pracy od 14 roku życia. Ja byłem jeszcze za mały, więc miałem inne obowiązki poza nauką. Robiłem zakupy, stałem w kolejkach, gotowałem obiady, opiekowałem się młodszą siostrą. I tak toczyło się wojenne życie.

W 1944 roku Rosjanie dotarli już nad Wisłę. Mnie jeszcze zdążyli na jesieni wysłać do prac rolnych do Niemiec. Zbieraliśmy ziemniaki po bronowaniu. Po powrocie musieliśmy kopać rowy przeciwczołgowe wokół Poznania. W listopadzie przystąpiłem do komunii świętej, a potem Niemcy w panice już zaczęli opuszczać miasto. W lutym 1945 roku Poznań został wyzwolony.

Po wyzwoleniu zostałem zakwalifikowany do IV klasy, a chodziłem do szkoły nr 25. Wychowawcą był Henryk Śniegocki, harcerz, organizator harcerstwa, powstaniec wielkopolski. Miałem to szczęście trafić na wielkiego Polaka.

Niezbyt dobrze mi szło na początku z czytaniem po polsku, za to czytanie niemieckiego gotyku bez problemu. Taki był efekt tego, że przez czas wojny w szkole, było po niemiecku, na ulicy po niemiecku, w sklepie po niemiecku. Tylko w domu mówiliśmy po polsku.

Po skończeniu podstawówki pojawiła się kwestia, co dalej. Nie byłem z inteligenckiej rodziny, bez zbytnich tradycji naukowych, więc może szkoła zawodowa? Blisko były zakłady Cegielskiego. Siostra tam pracowała, więc i ja poszedłem do 3-letniego gimnazjum mechanicznego w Cegielskim. Po gimnazjum poszedłem do liceum mechanicznego, też przy Cegielskim.

Po wojnie wzięło mnie na czytanie. Organizm domagał się wiedzy. Zaliczałem jedną książkę dziennie, dostałem zapalenia spojówek. Czytałem najważniejsze powieści, Nad Niemnem, Trylogię, Krzyżaków i czytałem je z taką pasją, że nie wiedziałem, co się dzieje na świecie. Odrabiałem lekcje i szybko biegłem do czytelni, bo nie można było wypożyczać, a własnych książek nie miałem za wiele. Tak się nauczyłem gramatyki i ortografii.

Wkrótce miałem też pierwszy kontakt z łodziami. W Poznaniu była sekcja żeglarska i zapisałem się na kurs teoretyczny. Miałem dar do majsterkowania, więc sam zbudowałem dwie łódki i pływałem po stawie. Byłem pilny w żeglarstwie. Wciągnęło mnie to bardzo i zostało tak już na całe życie.

Liceum mechaniczne skończyłem w 1952 roku. Absolwentów z tego rocznika w całości, pięć klas, odesłano do Zakładów Metalowych w Skarżysku. Dwieście chłopa przyszło do Skarżyska. Razem z kilkoma kolegami dostaliśmy skierowanie do WKU w Poznaniu i myśleliśmy, że nas wezmą do wojska, ale że w szkole ukończyliśmy obróbkę plastyczną to skierowali nas do Skarżyska. I tak z tzw. nakazem pracy trafiłem tutaj. Toczyła się wówczas wojna koreańska i w Zakładach Metalowych pracowało ponad 20 tysięcy ludzi. Było nas czterech z Poznania, którzy trafili nad Kamienną.

O Skarżysku nie wiedziałem za wiele. Wiedziałem, że była tu partyzantka, że leży nad Kamienną, że są tu Góry świętokrzyskie. Nie chciałem tu być za cholerę. Tęskniłem za domem, za rodzicami, bo w czasie wojny mało się widywaliśmy. Skarżysko było tak bardzo inne od Poznania. Nie było zabudowy wielkomiejskiej, tramwajów, sklepów. Nie było miasta, nie było infrastruktury. Zamieszkałem w hotelu robotniczym, tam, gdzie kiedyś była policja, a teraz sąd.

Z czasem jednak pojawiło się jakieś życie, byłem działaczem związkowym. Zaangażowałem się w żeglarstwo na Rejowie, odbywały się wycieczki krajoznawcze, zimą jeździliśmy na lodowisku na boisku Ruchu. Samodzielność i praca miały swój urok. Powstawały sekcje, orkiestra, chór, na Rejowie żagle i szkolenia żeglarskie. Intensywnie budowała się Milica. Z czasem przestałem myśleć o tym, żeby się wyprowadzić.

W hotelu po pracy też trzeba było coś robić. Kiedyś trafiłem do pokoju, w którym mieszkał Mieczysław Bielewicz, repatriant ze Wschodu, który miał aparat fotograficzny i coś przy nim manipulował. Zaczęliśmy rozmawiać i tak się zaczęło. Wypytywałem go o wszystko, ale sam nie wszystko widział. Wtedy nie było od kogo się uczyć fotografii. Gdy do Zakładów Metalowych przyszedł talon na aparat fotograficzny, to wziąłem go, bo nie było chętnych. Kupiłem w sklepie z artykułami AGD naprzeciwko Hermesu aparat 6×9.

Na początku najbardziej zainteresowałem się portretami, robiliśmy sobie w hotelu zdjęcia. Sadzaliśmy się na taborecie w hotelu, bez żadnego dodatkowego oświetlenia i tak sobie pstrykaliśmy zdjęcia. Potem ambicje rosły, kupowałem i czytałem książki, oglądałem wystawy, pytałam kogo tylko mogłem.

Z czasem zebrało się nas więcej i skrzyknęliśmy się, żeby założyć sekcję fotograficzną. W 1957 roku mieliśmy pierwszą wystawę, a w 1963 przenieśliśmy się z kołem z klubu Marzenie do ówczesnego Zakładowego Domu Kultury, dzisiejszego MCK.

W 1975 roku zdobyłem etat fotografa w Zakładach Metalowych i Naszym Słowie. Pracowałem w zburzonym już dziś budynku na Z3. Sprzęt był byle jaki, psuł się, ale zdjęcia musiały się udawać. Dopóki nie miałem wywołanego filmu, nie szedłem spać. Nie miałem wyjścia, musiałem robić profesjonalną robotę amatorskim sprzętem. Były pomysły, ale brakowało pieniędzy, szczególnie dewiz. Wiele rzeczy robiłem samodzielnie, a i tak nikt takiej pracy za bardzo nie cenił.

Podczas mojej pracy fotoreporterskiej zrobiłem coś koło 100-150 tysięcy zdjęć i przy okazji udało się zrobić kronikę dziejów miasta. Byłem wyczulony na aspekty wiejskie, niejako w kontrze do wielkomiejskiego Poznania, w którym się wychowałem.

Miałem satysfakcję z obserwacji, jak poprawia się otoczenie. Gdy teraz oglądam zdjęcia, nachodzą mnie wspomnienia, zastanawiam się, czy ludzie, których fotografowałem, żyją. Pewnych zdjęć nie wyciągam, na przykład pochodów pierwszomajowych. Ktoś może nie chcieć, żeby było widać, że w nich uczestniczył, bo musiał, a nie dlatego, że chciał. Gdy przestało ukazywać się Nasze Słowo, pracowałem w muzeum zakładowym. Na emeryturę poszedłem z początkiem 1991 roku.